 |
آشنائى به زبان قرآن
مسئله ديگر، مسئله آشنائى با زبان قرآن و تلاوت آن است. گروهى مىپندارند منظور از تلاوت قرآن، تنها خواندن قرآن بقصد ثواب بردن است بدون آنكه چيزى از معانى آن درك گردد. اينها دائما قرآن را دوره مىكنند اما اگر يكبار از ايشان سؤال شود كه آيا معنى آنچه را مىخوانيد؟ از پاسخ گويى عاجز مىمانند. خواندن قرآ از اين جهت كه مقدمهاى است براى درك معانى قرآن، لازم و خوبست و نه صرفا بقصد كسب ثواب.
درك معانى قرآن نيز ويژگيهايى دارد كه بايد به آن توجه داشت در يادگيرى بسيارى از كتابها، آنچه كه براى خواننده حاصل مىشود يك سلسله انديشههاى تازه است كه قبلا در ذهن او وجود نداشت. در اينجا تنها عقل و قوه تفكر خواننده است كه به فعاليت مشغول مىشود. در مورد قرآن بدون شك بايد آن را بقصد آموختن و تعليم يافتن مورد مطالعه قرار داد. قرآن خود در اين زمينه تصريح مىكند:
كتاب انزلناه اليك مبارك ليدبروا آياته و ليتذكر اولوا الباب (4) (سوره ص آيه 29)
يك وظيفه قرآن ياد دادن و تعليم كردن است. در اين جهت مخاطب قرآن عقل انسان خواهد بود و قرآن با زبان منطق و استدلال با او سخن مىگويد. اما بجز اين زبان، قرآن زبان ديگرى نيز دارد كه مخاطب آن عقل نيست بلكه دل است و اين زبان دوم، احساس نام دارد. انكه مىخواهد با قرآن آشنا گردد و بدان انس بگيرد مىبايد با اين دو زبان هر دو آشنايى داشته باشد و هر دو را در كنار هم مورد استفاده قرار دهد. تفكيك ايندو از هم مايه بروز خطا و اشتباه و سبب خسران و زيان خواهد بود.
آنچه را كه ما دل مىنامييم عبارتست از احساسى بسيار عظيم و عميق كه در درون انسان وجود دارد كه گاهى اسم آنرا احساس هستى مىگذارند يعنى احساى از ارتباط انسان با هستى مطلق. كسى كه زبان دل را بداند و با آن انسان را مخاطب قرار دهد، او را از اعماق هستى و كنه وجودش بحركت درمىآورد آنوقت ديگر تنها فكر و مغز انسان تحت تاثير نيست بلكه سراسر وجودش تحت تاثير قرار مىگيرد. بعنوان نمونه از زبان احساس شايد بتوان موسيقى را مثال آورد. انواع مختلف موسيقىها در يك جهت اشتراك دارند و آن سرو كار داشتن با احساسات آدمى است. موسيقى روح انسان را به هيجان مىآورد و او را در دنياى خاصى از احساس فرو مىبرد. البته نوع هيجانات و احساسات ايجاد شده بسته به نوع موسيقى تفاوت مىكند. ممكن استيك نوع موسيقى با حس دلاورى و سلحشورى سرو كار داشته باشد و با همين زبان با انسان گفتگو كند. ديدهايد در ميدانهاى جنگ مارش و سرود نظامى مىنوازند و گاهى تاثير اين سرودها و آهنگها آنقدر قوى است كه سربازى را كه از ترس دشمن از سنگر بيرون نمىآيد وادار مىكند عليرغم حملات خصم، بىباكانه به پيش رود و با او به نبرد برخيزد. نوع ديگرى از موسيقى ممكن است با حس شهوترانى سرو كار داشته باشد و انسان را به سستى و خود را رها نمودن و تسليم پليديها شدن دعوت نمايد. ديده شده كه تاثير موسيقى در اينجهت بسيار زياد است و شايد هيچ چيز ديگرى نمىتواند تا اين اندازه در از بين بردن ديوارهاى عفت و اخلاق مؤثر واقع شود. در مورد ساير غرايز و احساسات نيز آنگاه كه با زبان اين احساسات سخن گفته مىشود، حالا چه بوسيله موسيقى و چه به هر وسيله ديگر، مىتوان آنها را تحت كنترل و نظارت درآورد.
يكى از متعاليترين غرايز و احساسات هر انسان، حس مذهبى و فطرت خداجويى اوست. و سرو كار قرآن با اين حس شريف و برتر است. (5)
قرآن خود توصيه مىكند كه او را با آهنگ لطيف و زيبا بخوانند. با همين نواى آسمانى است كه قرآن با فطرت الهى انسان سخن مىگويد و آنرا تسخير مىكند. (6) قرآن در توصيف خود، براى خود دو زبان قائل مىشود. گاهى خود را كتاب تفكر و منطق و استدالال معرفى مىكند و گاهى كتاب احساس و عشق. و بعبارت ديگر قرآن تنها غذاى عقل و انديشه نيست غذاى روح هم هست.
قرآن بر موسيقى خاص خودش تاكيد زيادى دارد. موسيقىاى كه اثرش از هر موسيقى ديگر در برانگيختن احساسات عميق و متعالى انسان بيشتر است. قرآن خود بر مؤمنين دستورمىدهد تا مقدارى از شب را به تلاوت قرآن مشغول باشند و در نمازهاى خود در همان حالى كه به خدا متوجهاند، قرآن بخوانند. در خطاب به پيامبر مىگويد:
يا ايهاالمزمل قم الليل الا قليلا نصفهه او... (سوره مزمل آيه 1 - 2)
شبها را بپا خيز براى عبادت و اندكى را بخواب. بپاخيز و به راز و نياز با خداى خويش بپرداز. و در حاليكه به عبادت ايستادهاى قرآن را ترتيل كن. ترتيل يعنى قرائت قرآن نه آنقدر تند كه كلمات مفهوم نشوند و نه آنقدر جدا از هم كه رابطهها از بين برود. مىگويد قرآن را با تانى و در حاليكه به محتواى آيات توجه دارى بخوان. و باز در آيات بعدى همان سوره مىگويد آنگه كه براى كارهاى روزانه نظير تجارت و جهاد در راه خدا بخواب بيشترى احتياج داريد، در هر حال خلوت عبادت را فراموش نكنيد.
در ميان مسلمانان يگانه چيزى كه مايه نشاط و كسب قدرت روحى و پيدا كردن خلوص و صفاى باطن بوده، همان موسيقى قرآن بود. نداى آسمانى قرآن در اندك مدتى از مردم وحشى شبه جزيره عربستان، مؤمنانى ثابت قدم بوجود آورد كه توانستند با بزرگترين قدرتهاى زمانه درافتند و آنها را از پا درآورند. مسلمانان قرآن را نه فقط بعنوان يك كتاب درس و تعليم كه همچون يك غذاى روح و مايه كسب نيرو و ازدياد ايمان مىنگريستند. شبها با خلوص قرآن مىخواندند (7) و با خداى خود راز و نياز مىكرند و روزها چون شير غران به دشمن حمله مىبردند. قرآن خود چنين انتظارى از ايمان آوردگان داشت. در آيهاى خطاب به پيامبر مىفرمايد:
و لا تطع الكافرين و جاهدهم به جهادا كبيرا. (8)
به حرف كفار گوش نده و تسليم پيشنهادهايشان مشو. در مقابلشان بايست و با سلاح قرآن به جهاد با آنها برخيز و مطمئن باش كه فاتح خواهى بود. داستان زندگى پيامبر، خود بيانگر درستى اين قول است. او تنها و بىهيچ پشتيبان در حاليكه تنها قرآ را دردست دارد قيام مىكند اما همين قرآن براى او همه چيز مىشود. برايش سرباز تهيه مىكند، سلاح فراهم مىآورد، نيرو تدارك مىبيند و بالاخره دشمن را در برابرش خاشع و خاضع مىگرداند. افراد دشمن را بسوى او مىكشاند و آنها را به تسليم در برابر رسول خدا وادار مىسازد و باين ترتيب وعده راستنى الهى را تحقق مىبخشد. (9)
وقتى قرآن زبان خود را زبان دل مىنامد، منظورش آن دلى است كه مىخواهد با آيات خود آن را صيقل بدهد و تصفيه كند و به هيجان بياورد. اين زبان غير از زبان موسيقى است كه احيانا احساسات شهوانى انسان را تغذيه مىكند و نيز غير از زبان مارشهاى نظامى و سرودهاى رزمى است كه در ارتشها مىنوازند و حس سلحشورى را تقويت مىكنند. اين همان زبانيست كه از اعراب بدوى مجاهدينى مىسازد كه در حقشان گفتهاند: حملوا بصائرهم على اسيافهم. آنان شناختهايشان را، بيناىهايشان را، افكار روشن خودشان و دريافتهاى الهى و معنويشان را بر شمشيرهايشان گذاشته بودند و شمشيرهايشان را در راه دين ايدهها و افكار بكار مىانداختند. براى آنان مسائل فردى و منافع شخصى در كار نبود. با آنكه معصوم نبودند و خطا نيز از ايشان سر مىزد، اما مصداق با عمق هستى در ارتباط بودند، شبهايشان به عبادت مىگذشت و روزهايشان به جهاد (10
قرآن بر روى اين خاصيتخودش كه كتاب دل و روح است، كتابى است كه جانها را به هيجان مىآورد و اشكها را جارى مىسازد و دلها را مىلرزاند، خيلى تاكيد دارد و آنرا حتى براى اهل كتاب نيز صادق مىداند:
الذين اتيناهم الكتاب من قبله هم به يومنون و اذا يتلى عليهم قالو آمنا به انه الحق من ربنا... (سوره قصص آيه 53)
گروهى را توصيف مىكند كه چون قرآن برايشان مىخوانند به حالتخضوع و خشوع در مى آيند و مىگويند ايمان به آنچه در اين كتاب است كه همه آن حق است، اين را مىگويند و دائم بر خضوعشان افزوده مىشود.
در آيه ديگرى تاكيد مىكند كه از اهل كتاب، مسيحيان و نصارا به مسلمانان نزديكترند تا يهود و مشركين (11) و بعد گروهى از نصارا را كه با شنيدن قرآن ايمان مىآورند اينطور توصيف مىكند:
و اذا سمعوا ما انزل الى الرسول ترى اعينهم تفيض من الدمع مما عرفوا من الحق يقولون ربنا آمنا فاكتبنا مع الشاهدين (سوره مائده آيه 83)و چون آياتى را كه به رسول فرستاده شده بشنوند اشك از ديدههاى آنها جارى مىشود، مىگويند پروردگارا ايمان آورديم، ما را از جمله گواهان صادق پيامبرت در نظر گير.
و در جاى ديگر كه اساسا از مؤمنين سخن مىگويد، آنها را چنين معرفى مىكند:
الله نزل احسن الحديث كتابا متشابها مثانى تقشعر منه جلود الذين يخشون ربهم ثم تلين جلودهم و قلوبهم الى ذكر الله (سوره زمر آيه 23)
خدا بهترين سخنها را فرود آورده. سخنى كه سراسرش يكدست و مشابه است. در عين حال تنها بشارت نيست، اندرز هم هست. مردمان خداپرستخداترس وقتى كلمات خدا را مىشنوند بدنشان بلرزه در مىآيد و خوف بر آنها عارض مىشود. آنگاه حالتشان مبدل به حالت تذكر و محبت و آرامش مىشود.
در اين آيات و در بسيارى آيات ديگر (12) قرآن نشان مىدهد كه صرفا كتابى علمى و تحليلى نيست بلكه در همان زمان كه از استدلال منطقى استفاده مىكند، با احساس و ذوق و لطايف روح بشر نيز سخن مىگويد و جان او را تحت تاثير قرار مىدهد.
نظرات شما عزیزان:
